Naam Collectie

Stichting Museum Enschedé

Contact

info@noord-hollandsarchief.nl

Locatie

Noord-Hollands Archief
Kleine Houtweg 18
2012 CH Haarlem

Collecties

Tot de collectie behoren het zeer uitgebreide bedrijfsarchief (vanaf 1732), het familiearchief, het archief van de Oprechte Haarlemse Courant, alsmede omvangrijke verzamelingen letterproeven, door het bedrijf geproduceerd efemeer drukwerk, drukproeven van waardepapieren, waaronder postzegels, bankbiljetten, aandelen, obligaties en ander waardedrukwerk. De stempels en matrijzen van de lettergieterij zijn alle nog aanwezig. Ook een grote verzameling vignetten en andere houtsneden vanaf de 15^e eeuw is bewaard gebleven.

Geschiedenis

De firma Joh. Enschedé en Zonen in Haarlem, sinds 2003 Koninklijke Joh. Enschedé, is in 1703 opgericht door Izaak Enschedé. Op 17 juni van dat jaar werd Izaak Enschedé ingeschreven in het Gilde van St. Lucas als boekdrukker.

Aanvankelijk was de nog eenvoudige drukkerij gevestigd in de Frankestraat in Haarlem. De vroegst bewaard gebleven druk stamt uit 1707; in 1710 verscheen De Psalmen Davids, een omvangrijk boek, waarmee vaststaat dat in dat jaar Izaak een dergelijk grote uitgave aankon.

De firma Joh. Enschedé en Zonen in Haarlem, toen nog Izaak & Johannes Enschedé geheten, kocht in 1737 het recht van uitgave van de Oprechte Haarlemse Courant, en werd daarmee stadsdrukker. In 1743 verwierven zij de lettergieterij van de Amsterdamse firma Wetstein. Door het inschakelen van in die tijd beroemde lettersnijders als Joan Michael Fleischman (Neurenberg 1707 – Amsterdam 1768) en Jean François Rosart (Namen 1714 – Brussel 1777) wist de lettergieterij in korte tijd grote roem te verwerven, met als hoogtepunt de door Johannes Enschedé in 1768 uitgebrachte Proef van Letteren welke gegooten worden in de nieuwe Haerlemsche lettergieterij van J. Enschedé. Aan het einde van de 18e eeuw verwierf Enschedé de lettergieterij van Ploos van Amstel, waaronder veel materiaal uit vroeger tijden.

In 1795 werd de drukkerij van Joh. Enschedé en Zonen opgesplitst in een gewone drukkerij en een ‘Geheimdrukkerij’. De gewone drukkerij bleef boeken en handelsdrukwerk drukken, de geheimdrukkerij legde zich toe op het vervaardigen van waardepapieren, zaken die moeilijk te vervalsen moesten zijn. Vanwege de daarbij opgedane kennis wist Enschedé in 1814 de opdracht tot het drukken van Nederlandse bankbiljetten binnen te halen. In 1864 werd ook de postzegelproductie van de Munt in Utrecht naar Joh. Enschedé overgebracht.

Aan het eind van de 19^e en het begin van de 20^e eeuw maakte Enschedé veelvuldig gebruik van zijn historische letterbestand door het drukken van bibliofiele uitgaven voor met name Duitse en Amerikaanse uitgevers. In concurrentie met de Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h Tetterode in Amsterdam trok Joh. Enschedé en Zonen in 1925 een belangrijk typograaf aan, Jan van Krimpen. Deze ontwierp enkele nog altijd beroemde lettertypen voor de firma, zoals de Lutetia, de Romulus en de Romanée, en niet te vergeten een veelgebruikt Grieks schrift, de Antigone. Ook latere ontwerpers zoals Sem Hartz (letter Juliana) en Bram de Does (Trinité) drukten hun stempel op het bedrijf.

De uitgave van de Oprechte Haarlemse Courant moest op last van de Duitsers in 1942 gestaakt worden. De lettergieterij werd in 1991 opgeheven.

Momenteel drukt Koninklijke Joh. Enschedé nog altijd postzegels (voor meer dan 60 landen) en bankbiljetten. Een vestiging in Amsterdam drukt voornamelijk handelsdrukwerk.

Verzamelgebied

Museum Enschedé is nadrukkelijk een bedrijfsmuseum en verzamelt als zodanig slechts wat belangrijk is voor de geschiedenis van het bedrijf, zoals de producten die er worden gemaakt en het archief. Het museum is geen ‘grafisch museum’, en verzamelt derhalve geen grafische apparatuur of andere zaken die niets met het bedrijf zelf te maken hebben.

In 2015 is de unieke en omvangrijke verzameling van Museum Enschedé opgenomen in de collecties van het Noord-Hollands Archief in Haarlem.

Bezoeken

Op afspraak.

Website Museum Enschedé

http://noord-hollandsarchief.nl/collecties/museum-enschede

Publicaties

• [Charles Enschedé], Gedenkschrift bij het 150-jarig bestaan der Lettergieterij Joh. Enschedé en Zonen (Haarlem 1893)
• H. Kurtz, Twee en een halve eeuw bedrijvigheid van het geslacht Enschedé te Haarlem. Gedenkboek ter gelegenheid van het tweehonderdvijftigjarige bestaan van Joh. Enschedé en Zonen tevoren achtereenvolgens Izaak Enschedé, Izaak en Johannes Enschedé, Johannes Enschedé. Met een naschrift van Mr K.P. van der Mandele [Haarlem 1953]. Niet gepubliceerd, er bestaan enkele proefdrukken.
• Joh. Enschedé en Zonen Grafische Inrichting NV, Haarlem. Catalogus van de technische bibliotheek (Haarlem 1953)
• C. Enschedé, Typefoundries in the Netherlands from the fifteenth to the nineteenth century. A history based mainly on material in the collection of Joh. Enschedé en Zonen at Haarlem (Haarlem 1978)
• J.J. Enschedé, Enschedé aan het Klokhuisplein. Haarlemse miniaturen deel 23 (Haarlem 1991)
• J. de Zoete, ‘Het Museum Enschedé in Haarlem’, in: Jaarboek voor de Nederlandse Boekgeschiedenis 7 (2000), pag. 159-173
• F.W. Lantink, K. Sierman, J. de Zoete, Voor stad en staat. Joh. Enschedé 2003-1703 (Amsterdam 2003)